انواع طرح و نقش فرش ایرانی

فرش ایرانی چه به صورت دستبافت و چه ماشینی یکی از جلوه های هنر مردم ایران است که از دیر باز زبانزد خاص و عام بوده است . فرش ایران به دلیل استفاده از طرح و نقش اصیل ایرانی که برخاسته از آداب و رسوم و فرهنگ و تاریخ این کشور است بسیارارزشمند بوده و این ویژگی ها ، آن را از دیگر فرش های تولیدی در سایر نقاط  جهان متمایز کرده است . در گذشته های دور فرش ماشینی به شکل امروزه وجود نداشت و فرش دستبافت در نقاط مختلف کشوربه دست مردان و زنان هنرمند و خلاق بافت شده است . فرش ایرانی با گذر زمان دچار تغییرات بسیاری شده و رد پای هر دوره تاریخی ایران بر روی فرش نقش بسته است . به طوری که یک کارشناس خبره می تواند از روی نقشه فرش به اسرار نهفته در آن پی ببرد که بیانگر برهه تاریخی و تمدن منطقه ای است که فرش در آن بافته شده است .
لطافت و زیبایی طرح و نقش فرش ایرانی در جای جای این کشور پهناور منحصر به فرد است و باعث شده به راحتی بتوان نقشه بومی یک منطقه را  از دیگر مناطق تشخیص داد . یکی از دلیل اعتبار و شهرت فرش ایران همین طرح و نقشه اصیل آن می باشد که در این مقاله به معرفی مهمترین طرح و نقشه فرش می پردازیم که هم در فرش دستبافت و هم در فرش ماشینی کاربرد دارد . امید است که مورد توجه علاقه مندان قرار گیرد .

فرش طرح‌ آثار تاریخی و اسلامی
طراحی این نقشه ها با ایده گرفتن از دیوارها و کاشی کاری های بناهای تاریخی است و با خلاقیت طراحان مختلف در این حیطه طرح و نقش های زیبایی خلق شده است بناهایی مانند مسجد شیخ لطف الله  ، مسجد شاه اصفهان و تخت جمشید منبع و مبدا خلق بسیاری از نقشه های اصیل فرش ایرانی است .

فرش‌ طرح‌ شاه عباسی
به دلیل استفاده از طرح گل شاه عباسی در این فرش ، به این نام معروف شده است . ذهن خلاق و هنرمند طراح در به کار گرفتن گل های شاه عباسی و پیوند انها با بند ختایی و ترکیب آن با اسلیمی زیبایی وصف ناپذیزی را به این طرح فرش ایرانی بخشیده است . انواع طرح های این نقشه شامل درختی، جانوری، شیخ صفی، طره دار سلسله ای ، شاه عباسی تصرفی، ترنجی طره دار، بوته ای و لچک ترنج کف ، لچک ترنج و ترنج دار می باشد .

فرش طرح اسلیمی
شاید برای شما جالب باشد که اسلیم یعنی چه و چرا این نوع طرح اسلیمی نامیده شده است؟  معانی متفاوتی برای اسلیم مطرح است در لغت نامه دهخدا به معنای بند رومی عنوان شده  بعضی منابع اسلیم را کوتاه شده اسلام  ودر اصطلاحات  طراحی فرش به معنی جوانه عنوان کرده اند.  در طرح فرش اسلیمی همان شاخه های دایره ای شکل بین برگها می باشد که این شاخه های انتزاعی از طرح درخت را در ذهن بیننده متجسم می کنند . مشهور ترین آن طرح دهن اژدر است در این طرح اسلیم همان جوانه هایی است که ساقه و شاخه ها را مزین کرده است . در هنر های اسلامی هم از این نقشه استفاده شده است . با گذر زمان این نقشه دستخوش تغییرات زیادی شده و تنوع زیادی از آن بوجود آمده است مانند : اسلیمی ، اسلیمی بندی ، اسلیمی شکسته ، اسلیمی لچک ترنج ، اسلیمی ترنجدار و اسلیمی ماری . شباهت زیادی بین نقشه اسلیمی و فرش نقشه کاشان و فرش طرح نایین وجود دارد .

فرش طرح افشان
دلیل نامگذاری افشان به خاطر پخش بودن تمام بندها و گل و برگ های موجود در فرش و عدم وجود قرینگی در طراحی فرش می باشد . تمام نقوش در فرش با یکدیگر ارتباط و پیوستگی دارند و مانند یک باغ گل درهم پیچیده  نگاه  ببننده را به طرف خود جذب می کنند . نقشه هایی که در طیف طرح افشان قرار می گیرند شامل : افشان دسته گلي ، افشان حيوان دار، افشان ترنجي ، افشان ختايی و…  می باشند .

فرش‌ طرح بته‌ای (بته جقه)
طرح بته‌ جقه انتزاعی از درخت سرومی باشد. در این گونه فرش از طرح بته های سرکج  در اندازه ها و رنگ ها طراحی متفاوت در قسمت های مختلف فرش استفاده شده است . پر طرفدارترین  طرح فرش بته جقه شامل : بته جقه ، بته شاخ گوزن ، بته ترمه ، بته سرابندی ، بته خرقه‌ای ، بته قلمکار اصفهان ، هشت گل ، بته کردستانی یا هشت بته ، بته میر شکسته ، بته لچک ترنج ، بته سنندج ، بته افشاری و بته بازوبندی و بته بادامی می باشد .

فرش طرح درختی
همان طور که از نام این طرح بر می آید طراحان فرش از درختان و گیاهان در طراحی فرش ایده گرفته است . در اکثر طرح فرش درختی ، درخت و درختچه به صورت ترکیبی و در سایز های متفاوت با یکدیگر آمیخته شده اند و مانند یک نقاشی زیبای طبیعت به نظر می آید . طرح های درختی مانند درختی جانوری یا حیوان دار ، درختی سبزی کار یا آب نما ، درختی ترنجدار ، درختی سروی و درختی گلدانی در کشور ما رایج هستند .

فرش‌ طرح‌ اقتباسی
فرش‌ طرح‌ اقتباسی به فرش های مناطق مرزی و کشورهای مجاور ایران شباهت دارد در واقع اقتباس گرفته از طرح و نقش کشورهای خارجی است مانند فرش طرح قفقازی و گوبلنی .

فرش‌ طرح واگیره‌ای یا بندی
طراح خلاق ایرانی با بهره جویی از تکرار یک قسمت کوچک از طرح در کل فرش (هم در طول و هم در عرض) و اتصال آن به یکدیگر نقشه زیبایی به نام طرح واگیره ای ( بند بندی ) را خلق کرده است . نقشه های که از این ایده الهام گرفته اند شامل : بندی اسلیمی ، بندی پیچک ، بندی شکسته ، بندی کتیبه‌ای ، بندی مستوفی ، بندی ورامین یا میناخانی ، بندی قالب خشتی یا لوزی ، بندی ترنج دار ، بندی درختی ، بندی قابقابی ، بندی شیر شکری یا بازوبندی ، بندی سروی ، بندی آدمکی یا ملانصرالدین ، بندی بختیاری ، بندی مجلسی ، بندی خوشه انگوری ، بندی شاخه گوزن حیوان دار ، بندی خاتم شیرازی و بندی دسته گل .

طرح فرش شکارگاه
همان طور که از نام این طرح مشخص است  طراح تصویر حیوانات وحشی هنگام شکار ( صحنه لحظه شکار شامل سوار کار تیرکمان به دست ) را به تصویر کشیده است این نقشه فرش شباهت زیادی به طرح درختی دارد . طرح های متداول شکارگاه شامل :  شکارگاه درختی ، شکارگاه لچک ترنج ، شکارگاه سراسری شکارگاه ترنجدار و شکارگاه قابی .

فرش‌ طرح ترکمن یا بخارا
این نوع نقشه اختصاص به مردم چادر نشین و ایلات کشور دارد . قسمت جالب  این نوع طرح فرش اینجااست که فرش بدون نقشه و بصورت ذهنی و از حفظ بافته می شود مانند ترکمنی چهار قاب ، ترکمنی خورجینی و ترکمنی قاشقی ، ترکمنی قاب یمونی، ترکمنی شانه‌ای ، ترکمنی غزال گز(چشم آهو)، ترکمنی آخال .

فرش‌ طرح خشتی ( قابی )
در فرش طرح خشتی که طرفداران خاص خود را دارد  کل فرش به قاب های چهارگوش تقسیم شده که به آن خشت گفته میشود و در هر خشت یک طراحی متفاوت  مثلا یه درخت یا گلدان یا …. قرار دارد ممکن یک خشت در قسمت های مختلف فرش تکرار شود . انواع مختلف طرح خشتی شامل قابی اسلیمی، قابی قرآنی کرمان یا ستونی  می باشد .

فرش‌های طرح گل فرنگ
طراحی این فرش خاص و منحصر به گلهای رزبا رنگهای دلفریب و چشم نواز است گل رز قرمز و آبی و زرد  آذین دهنده این نوع طرح می باشد . نقش های طرح گل فرنگ شامل گل فرنگ بیجار، گل فرنگ دسته گلی، گل فرنگ گل و بلبل، لچک و ترنج گل فرنگ و …. می باشد .

فرش‌ طرح گلدانی
همانطور که از نام این طرح بر می آید  متن فرش از گلدان پوشیده می شود در بعضی طرح ها یک گلدان بزرگ که کل فرش را می گیرد و در بعضی دیگر چند گلدان کوچک با چیدمان های متفاوت سراسر فرش را پر می کنند معمولا گلدان ها پر از گلهای زیبا و با ساقه و برگ و نقش و نگار که دور گلدان را پر می کند . همچنین روی گلدان با تصویر یک انسان با لباس سنتی و اصیل ایرانی منقش شده است . گلدانی ختائی ، گلدانی دوطرفه ، گلدانی محرابی ، گلدانی سراسری ، گلدانی ظل السلطان ( گل وبلبل ) ، گلدانی حاج خاتمی ، گلدانی تکراری ، گلدانی لچک ترنج و گلدانی یک طرفه ، نمونه های موجود در این طرح هستند .

فرش‌ طرح محرابی (سجاده )
محور اصلی در طراحی این فرش محراب می باشد ( منظور مکانی  که  محل ایستادن امام جماعت در هنگام نماز در مسجد یا حسینیه است) . در این گونه  طرح فرش در اطراف محراب نقش گلدان و درختچه و یا قندیل استفاده می شود همچنین از دو ستون بزرگ مزین به  نقش و نگار به عنوان  سقف محراب زیبایی طرح را دوچندان می کند . طرح های زیبایی مانند محرابی قندیلی، محرابی گلدانی و محرابی درختی در این سبک وجود دارند .

فرش‌ طرح ماهی
یکی از کهن ترین طرح و نقشه فرش ایرانی محسوب می شود و یک  قطعه  کوچک ( موتیف ) به صورت تکراری در طول و عرض فرش بافته می شود ( به این قطعه طرح کوچک اصطلاحا واگیره گفته میشود ) . تمام بدنه فرش با این واگیره پوشانده می شود و قاب فرش با طرحی کاملا متضاد با متن فرش بافته می شود . طرح فرش ریزه ماهی ، ماهی درهم، ماهی زنبوری،اره ماهی و ماهی زنبوری از این نوع طرح محسوب می شود .

فرش‌ طرح محرمات
شکل کلی این نوع طرح فرش به صورت راه راه است ( برای مثال عرض فرش به سه قسمت تقسیم می شود ) و در هر راه یک قطعه طرح در طول  راه فرش تکرار می شود . به این طرح فرش ، قلمدانی هم می گویند . طرح فرش قلمدانی سراسری ، گل ریز با زمینه یک رنگ و بته با زمینه الوان از این دست هستند .

فرش‌ طرح هندسی
در طراحی این گونه فرش ها تمام نقش و نگار فرش با خطوط شکسته ( زاویه دار ) ترسیم می شود و هیچ خط منحنی و دایره ای شکل در این طرح فرش وجود ندارد . طرح فرش هندسی بندی قابی ، هندسی کف ساده ، هندسی خطائی ، هندسی ترنجدار، هندسی محرمات ، هندسی لچک ترنج ( شاخه شکسته ) ، هندسی خاتم شیرازی و هندسی جوشقانی از این نوع می باشند .

فرش‌ طرح تلفیقی
یکسری نقشه های فرش در اثر ترکیب  دو یا چند طرح که در بالا به آن اشاره کردیم بوجود آمده است که درنوع خود بی نظیر است و دارای زیبایی و شوکت بسیاری است  و طرفداران بسیاری را به سمت خود جلب کرده است . به این  گونه طرح ها ، تلفیقی گفته میشود . نقشه های پیچ ترنجدار ، تلفیقی ترنجی دسته گل ، تلفیقی سبزی کار ، تلفیقی ترنجدار ، تلفیقی ترنجی کف ساده ، تلفیقی لچک ترنج کف ساده ،  سلسله‌ای ترنج دار ، تلفیقی لچک ترنج ، گلدانی بند اسلیمی ، تلفیقی قاب قابی ، تلفیقی دورنما ،تلفیقی لچک ترنج سبزی کار کف ساده وتلفیقی بندی دسته گل از این نوع هستند .

این طرح های ذکر شده ، تمام طرح ها و نقش های فرش های ایرانی بوده است که زیبایی و دل نوازی ای طرح ها و نقشه ها سالانه میلیون ها توریست را به سوی ایران می کشاند و یکی از مهترین دلیل صادرات فرش ایران ، زیبایی نقوش فرش ایرانی می باشد .

شرکت فرش اصل که عرضه کننده انواع فرش دستبافت کاشان و فرش ماشینی کاشان می باشد ، قدرت و توانمندی این نقوش زیبا را در قالب قالی دستبافت و قالی ماشینی دارد .

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *